terug

Over de voorstelling

Aantekeningen van een zoogdier  
een muziekvoorstelling rondom Erik Satie, met Petra van der Schoot (beeld/regie), Piet-Jan van Rossum (compositie/geluidsontwerp), Reinier van Houdt (pianist/acteur), Barbara Duijfjes (actrice) en Albert Tulling (lichtontwerp).

Onlangs is de vergeten muziek boven water gekomen die Erik Satie in 1891 schreef voor het toneelstuk Le Fils des Étoiles van Josephin Peladan, een spilfiguur van de rozekruisers.
Toen pianist Reinier van Houdt deze muziek op het spoor kwam, raakte hij geïnteresseerd in de vreemde geschiedenis van het stuk:
Peladan stond een groots Wagneriaans gebeuren voor ogen, waarin massale dramatische klanken slaafs zijn tekst zouden illustreren en opluisteren. Satie kwam echter met een koele sublieme, bijna roerloze muziek voor piano-solo, die het hele drama links liet liggen.
Satie: " mijn ideaal is dat de muziek geen spier vertrekt als er een hoofdpersoon opkomt...Ik wil een muzikaal decor scheppen waarin de karakters vrij kunnen bewegen..". De twee raakten in onmin en van een opvoering is het uiteraard niet gekomen.
Maar wat zag Satie dan wél voor zich bij zijn muziek ?

Gefascineerd door deze vraag benaderde Reinier van Houdt beeldend kunstenaar Petra van der Schoot en componist Piet-Jan van Rossum om samen, 115 jaar na dato, een eerste zowel beeldende als muzikale voorstelling te maken van deze muziek. Dit leidde tot Aantekeningen van een zoogdier, waarin actrice Barbara Duijfjes een belangrijke rol vervult.

De voorstelling zal Satie laten zien als iemand die ‘in beelden denkt’. De technieken van Satie - verborgen pionier van het huidige kunst- en cultuurlandschap- zijn tegenwoordig overal ‘vrij verkrijgbaar’, maar zijn los komen te staan van diens mentaliteit en van de noodzaak die hij voelde om voor zijn werk te vechten.  

Componist Piet-Jan van Rossum werd geconfronteerd met de vraag in hoeverre deze partituur voltooid is. En alhoewel het gedurfd is om aan het werk van iemand als Satie te komen, componeerde van Rossum hier een voor een groot deel eigen werk met Satie’s noten als materiaal - niet perse als kritisch commentaar, maar om de muziek te openen naar onze tijd door in de huid van Satie te kruipen en het werk opnieuw te componeren.
“Het materiaal heeft me een bepaalde richting getoond en dat pad ben ik afgelopen, dat is alles.”

Petra van der Schoot toont een beeld dat is geïnspireerd door de manier waarop Satie de wereld beleeft en als kunstenaar in de wereld staat.
"Satie was een beeldend denker, in de wereld van de muziek. Bijzonder aan hem is dat hij vond dat kunstenaar/mens en kunstwerk, qua moraal en mentaliteit met elkaar in overeenstemming moesten zijn. Zo stond het leven van Satie met alle kleurige dwarse rafels en dada tierlantijntjes, in het teken van een streven naar 'Witheid' ."

Het verhaal zal begeleidend behang worden, terwijl de pianist tegen wil en dank tot hoofdpersoon wordt. Beroofd van ieder verhaal schuiven we in armoede aan bij Erik Satie, achter de piano, en volgen we hem door de absurde werelden die uit zijn pianospel zelf lijken te ontstaan. Tegelijkertijd reizen we van Satie's tijd naar de onze.

Te zien dit seizoen in:

Theater Zeebelt, Den Haag: 16, 17 & 18 december 2008
Theater a/h Vrijthof, Maastricht: 15 februari 2009 11:30 uur
Plaza Futura, Eindhoven: 28 februari 2009
Theater Kikker, Utrecht: 3 maart 2009
Grote Kerk, Veere: 25 april 2009

ACHTERGROND

ERIK SATIE
Erik Satie (1866 - 1925) was een raadselachtige componist. Arm uit overtuiging schreef hij een heldere muziek, eenvoudig maar ondoorgrondelijk, die zich beweegt in de uiteenlopende sferen van mystiek, machines en cabaret. Hij was een verborgen pionier, de eerste moderne geest van de 19e eeuw en de eerste postmoderne van de 20e, die met elk nieuw werk de navolgers op een dwaalspoor wilde brengen. 
In zijn tijd werd hij daarom door velen niet serieus genomen. In onze tijd echter heeft zijn muziek nog nooit zo veel geklonken: van de concertzaal, via cd en radio, tot zelfs in een tv serie als CSI miami. Vele popmuzikanten en dj's bedienen zich van zijn muziek en vele jonge kunstenaars bedienen zich van zijn vormen en methodes.....maar wie realiseert zich dat nu nog? 
Voor Satie was het 100 jaar geleden noodzakelijk om op zijn manier stilletjes en fatsoenlijk te vechten voor het recht op eigen gedachten. Iedere vorm van navolging maakt van de mens een 'frik', zegt Satie. 'Frikken' moeten daarom nodig in verwarring worden gebracht (om het zwak in hun benen gewaar te worden.). Zijn beelden zijn daarom zowel helder als ondoorgrondelijk, zeer persoonlijk maar onnavolgbaar.
De wereld zit nog steeds vol met 'frikken'. Satie’s eigenzinnige methodes -het resultaat van zijn gedachtengoed- hebben soms zeer bewuste navolging gekregen, maar zijn in onze tijd volkomen los van hun oorsprong komen te staan.  De vraag rijst hoe een figuur als Satie zich in deze tijd zou kunnen onderscheiden. Hebben wij naast het vrije gebruik van zijn methodes, daadwerkelijk van hem geleerd? Zou hij nu wel serieus worden genomen? Of zou hij nu in de normale leegte van de veelvormigheid ook als een frik ten onder gaan. 

OVER DE VOORSTELLING
Wij zoomen via de figuur Erik Satie in op het idee dat in de mentaliteit waarop we met de dagelijkse dingen omgaan al een kunstzinnige kern zit.
Het feit dat we s'morgens opstaan, uit dromen kunnen ontwaken, in de spiegel kunnen kijken en zogezegd weer mens worden, getuigt indirect van een creatief omgaan met de meer ongrijpbare zaken die het alledaagse omringen; iets dat nog voorafgaat aan die grote Kunst die de realiteit van het atelier, van wat achter de schermen of tussen de bedrijven is, als prozaisch wegschuift en pretendeert de ongrijpbare zaken van het leven te vatten.

Reinier van Houdt, Pianist/Initiatiefnemer:
De toneeltext Le Fils des 'Etoiles is een soort Orphisch Mirakelspel over de positie van de muzikant op aarde. In onze uitvoering van Les fils des Etoiles plaatsen we het verhaal uit de toneeltekst naar de achtergrond: Peladan en zijn Orphische mirakelspel bevinden zich ahw ‘buiten’ en komen nog slechts als schaduwen binnenvallen door het licht van langsrijdende voertuigen. Op de voorgrond plaatsen wij onze eigen meer hedendaagse Orpheus Erik Satie. Zijn positie op aarde is als die in een laboratorium waarin niets is wat het schijnt en alles van alles kan worden. Dit beeldend muziektheater begeeft zich in het hachelijke gebied voorbij het verhaal, in de zachte ruis achter ieder beeld - beelden zoals in een droom, zonder buitenkant en zonder disciplinerende ogen of oren.

De muziek is opengebroken, hercomponeerd, blootgesteld aan verwante en aangrenzende geluiden en van een hedendaagse akoestische ´lijst´voorzien.
De pianist wordt gepresenteerd als een personage dat met de daad van het musiceren niet alleen klanken maar tevens een beeldende wereld om zich heen creëert. Daar zijn wij getuigen van. De muziek die hij produceert, vormt daar een wezenlijk contrapuntisch onderdeel van - als een kloppend hart, een ademhaling. Daarbij negeert hij hardnekkig zijn publieke rol als uitvoerend musicus op een podium. Hij wil van geen rol noch van publiek weten, omdat het zijn uitvoering van de muziek verstoorten hem maakt tot wat anderen willen dat hij is: een marionet? een pias? een pianist, een componist??
Vragen/twijfels die hem slaaf maken van het kunstbedrijf, vragen waar hij het liefst verschoond van of onbewogen onder zou wil blijven.
Uiteindelijk lukt het hem niet deze rol noch het publiek te negeren. Hij is de schijnbaar begeleidende pianist op het podium, die tegen wil en dank tot hoofdpersoon is geworden: een orpheus die zich staande houdt in de absurde werelden die om hem heen ontstaan. Tegelijkertijd verdwijnt hij als kunstenaar en auteur steeds meer in de verre ruis van 78-toerengrammofoons, wereldontvangers en samplers. Hij is uiteindelijk naakt: een marionet met losgetrokken touwtjes die nu tenminste de mogelijkheid heeft zich te bevrijden.

Petra van der Schoot Beeld/Regie:
Satie was een beeldend denker, in de wereld van de muziek. Bijzonder aan hem is dat hij vond dat kunstenaar/mens en kunstwerk, qua moraal en mentaliteit met elkaar in overeenstemming moesten zijn. Zo stond het leven van Satie met alle kleurige dwarse rafels en dada tierlantijntjes, in het teken van een streven naar 'Witheid'.
Ikzelf heb jaren achterheen gedroomd dat ik twee grote maaltijdborden kreeg voorgezet; één gekleurd bord met een kleurige veelzijdige mexicaanse maaltijd, de andere wit- met enkel witte rijst. Steeds opnieuw duwde ik het gekleurde bord demonstratief uit beeld en schoof ik het witte naar me toe- einde droom. In wakker staat vond ik mezelf een idioot en nam me voor een volgende keer voor het rijkelijk gekleurde bord te kiezen. Maar de keuze voor dit witte bord bleef gedroomd en werd bijgevallen door keuze voor 'wit' in andere dromen. Ik heb daar in die tijd zeer oppervlakkig het een en ander mee geconcludeerd, maar pas nu, 15 jaar later, begrijp ik hoe diep dit streven naar 'witheid' in je systeem kan zitten en hoe frustrerend dit kan uitpakken. Hoewel de wereld en ook de bijbehorende ruis en vertroebeling sinds Satie enorm veranderd is, komen Satie en ik in deze voorstelling samen in dit streven naar 'Witheid'.

Piet-Jan van Rossum, Compositie/Geluid
Ik ben lid van een oeroude stam wilde en schuwe vertellers, spelend met tijd en vorm, met vensters naar tuinen waar de tijd trager verloopt. Het is een wereld zoals ik die zie en leef: een houten balk vol splinters, stukken schoonheid en het breken of ontbreken daarvan, veel wachten, stiltes. Dit verklaart mijn fascinatie met gekraste film, roest, een gebroken stem, grammofoonplaten, ouder worden. Het gaat allemaal over het vinden van een nieuwe schoonheid in de corrosie van een oude (klank)wereld.